‘दरबार’ बन्यो, तर पढ्ने कसले ?

काठमाडौं– नाम ‘दरबार’ भए पनि अवस्था झुपडीको जस्तो थियो दरबार हाइस्कुलको । साँघुरा कोठा, थोत्रा डेस्क–बेन्च, सिलिङ र भित्ताबाट माटो खसिरहने अनि फोहोर र गन्हाउने शौचालय। वर्षौंसम्म यस्तै वातावरणमा पढ्न बाध्य भए विद्यार्थी ।

२०७२ वैशाखको भूकम्पले जीर्ण भवन कामै नलाग्ने बनाइदियो । पाँच वर्षभन्दा बढी समय बाँसका टहरामा बिताए विद्यार्थीले। देशका कैयौं विद्यालय पुर्निर्माण भइसक्दा पनि दरबार हाइस्कुलको पालो आएन ।

चीनको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा बल्ल गत वर्ष साउनमा पुनर्निर्माण सुरु भयो । अहिले दरबार हाइस्कुलको मुहार फेरिएको छ । उज्याला कोठा, व्यवस्थित पुस्तकालय, सफा चमेना गृह, सुविधायुक्त कम्प्युटर तथा साइन्स ल्याब, बास्केटबल कोर्टले सुसज्जित भएको छ स्कुल। अब आउने शैक्षिक सत्रदेखि नयाँ भवनमा पढ्न पाउनेछन् विद्यार्थीले ।

चार तले भवनमा साना–ठूला गरेर ४७ वटा कोठा छन् । एउटा कोठामा ४५ जनासम्म विद्यार्थी अटाउने क्षमता छ । पुनर्निर्माणको काम सकिए पनि फिनिसिङ बाँकी रहेकाले चीनले नेपाललाई भवन हस्तान्तरण गरेको छैन । करिब ८० करोडमा निर्माण भएको नयाँ भवनमा संस्कृत मावि र भानु माविका करिब ४ सय विद्यार्थीले अध्ययन गर्न पाउने भानु माविका प्रधानाध्यापक अखिलेशप्रसाद आजादले बताए ।

विद्यार्थी बढाउने चुनौती

सुविधायुक्त वातावरणमा पढ्न र पढाउन पाउने भएपछि विद्यार्थी र शिक्षक खुसी छन्। विद्यालय व्यवस्थापकलाई भने विद्यार्थी बढाउनुपर्ने चुनौती छ । भएका विद्यार्थी पनि थोरैमात्र नियमित स्कुल आउँछन् । स्कुल आएकामध्ये पनि लगनशील भएर पढ्ने विद्यार्थीको संख्या निकै कम रहेको शिक्षकहरु बताउँछन् ।

दरबार हाइस्कुलकै भानु माविमा १५० जना विद्यार्थी छन् । औसतमा एउटा कक्षामा १५ जनामात्र विद्यार्थी छन् । नयाँ शैक्षिक सत्र सुरु भएसँगै दरबार हाइस्कुलको नयाँ भवनमा कक्षा सञ्चालन हुनेछ । त्यसपछि विद्यार्थी बढ्ने अपेक्षा प्रअ आजादको छ । नयाँ भवनमा एउटै कक्षामा ४५ जना अटाउने क्षमता छ ।

स्थापनाकालमा राणाका सन्तानले मात्रै पढ्न पाउने दरबार हाइस्कुल पछिमात्र आम जनताका छोराछोरीका खुला गरिएको थियो । निजी स्कुल छ्यापछ्याप्ती खुलेपछि दरबार हाइस्कुलले विद्यार्थी पाउनै छाड्यो र ‘गरिब’का सन्तानले पढ्ने स्कुल बन्न पुग्यो ।

कुनैबेला शैक्षिक मानकको रूपमा स्थापित दरबार स्कुलको शैक्षिक अवस्था दयनिय बन्दै गएको प्रधानाध्यापक आजाद स्वीकार्छन् । विद्यार्थी नियमित नआउने, आएका विद्यार्थीले पनि विद्यालयको अनुशासन पालना नगर्ने, ड्रेस नलगाउने सामान्य कुरा भए । यसमा अभिभावकको पनि गैरजिम्मेवारीपन देखिएको आजाद बताउँछन् । ‘अभिभावकले बच्चाहरुको जिम्मेवारी बोध नगरिदिँदा यस्तो समस्या देखिएको हो ।

अभिभावकलाई विद्यार्थीको बारेमा कुरा गर्न पटक पटक बोलाउँदा समेत स्कुलमा आउँदैनन् । फुर्सद छैन भन्छन् । आफ्नो समस्या देखाएर उम्किन खोज्छन्,’ आजाद भन्छन्, ‘बालबालिकाको पढाइको स्तर सुधार्न अभिभावकको पनि जिम्मेवारी हुन्छ । अभिभावकको चासो नहुँदा स्कुलले मात्रै सिकाउन कठिन हुन्छ ।’

सरकारले एसईईमा ग्रेडिङ प्रणाली लागू गरेपछि विद्यार्थीमा फेल भइँदैन भन्ने मानसिकता हाबी भएको र पढाइमा हेलचेक्र्याइँ गर्न थालेको उनी बताउँछन् । ‘पढ्नुपर्छ भन्ने भावना नै छैन विद्यार्थीमा, निःशुल्क कोचिङ पढ्न बोलाउँदा पनि आउँदैनन्,’ उनले भने ।

दरबार हाइस्कुलको गुणस्तर खस्केर नामको मात्रै दरबार स्कुल भएको शिक्षकहरु बताउँछन् । जंगबहादुर राणाले अंग्रेजी मोहका साथ खोलेको स्कुलमा अहिले अंग्रेजी माध्यममा पढाइ हुँदैन । विद्यार्थीको संख्या कम हुनुमा यो पनि एउटा कारण भएको प्रअ आजादको ठम्याइ छ।

दरबार हाइस्कुलको गुणस्तर कमजोर हुनुमा शिक्षकको ‘सरकारी मानसिकता’ ले पनि काम गरेको छ । ‘शिक्षकहरु जागिरको लागिमात्रै विद्यालय आउँछन्, विद्यार्थीको जिम्मेवारी बोध गर्दैनन् । आफ्नो कमजोरी पनि स्वीकार्दैनन्। गल्ती नै गरे पनि कसले के गर्न सक्छ भन्ने भावना उनीहरुमा छ । शिक्षकले कमजोरी स्वीकार गरेर नसुध्रिएसम्म स्कुल राम्रो हुँदैन,’ प्रअ आजाद भन्छन् ।

भानु माविको तुलनामा संस्कृत माविको गुणस्तर भने केही राम्रो भएको शिक्षकले बताएका छन् । अभिभावक पनि केही सचेत भएका कारण रिजल्टमा सुधार भएको संस्कृत माविका शिक्षक विष्णु आचार्यले दाबी गरे ।

तस्बिर : दिनेश श्रेष्ठ

यो पनि पढ्नुहोस् : तरबार नचाउने सेतो गुम्बाका आनी (भिडियोसहित)